Z pobytu w Kijowie
28.02.2014
Z pobytu w Kijowie
W dniach 22 – 25 lipca 2013r. udaliśmy się wycieczką autokarową przez Lwów, Dubno do Kijowa, jednego z najbardziej zielonych miast Europy.
Większa część miasta leży na prawym, wysokim brzegu Dniepru, wzdłuż którego rozciągają się liczne parki i ogrody. Pośrodku wodnego cieku usytuowane są Hydropark i Wyspa Tuchanowska, to popularne miejsca wypoczynkowe dla Kijowian.
W czasie naszego pobytu miasto przygotowywało się do obchodów 1025 rocznicy założenia Kijowa, popularnie nazywanego „Drugim Jeruzalem”. Przydomek ten zawdzięcza, iż posiada liczne i bardzo stare świątynie, usytuowane przede wszystkim w historycznej części Kijowa – po prawej stronie Dniepru.
Arterie komunikacyjne są szerokie i bardzo czyste, licznie obsadzone topolami i należycie utrzymane. Po obu stronach ulic przylegają fasady budynków wykonane w stylu baroku kozackiego lub inaczej zwanego baroku bizantyjskiego. Szczególne wrażenie robi najsłynniejszy plac Kijowa – Plac Niepodległości. Majdan, bo taką nazwę nosi w języku ukraińskim „plac”, który zasłynął w 2004 roku, w czasie „Pomarańczowej Rewolucji”, jako centrum protestu przeciw nadużyciom władzy. Dla Kijowian, czy też w ogóle Ukraińców, jest to jedno z najważniejszych miejsc w państwie. To miejsce, w którym w sąsiedztwie pomnika legendarnych założycieli kijowa (Szczeka, Kija, Chorywa i Lybid) oraz posągu słowiańskiej bogini Berehyrii, Ukraińcy chętnie wyrażają swoje niezadowolenie. Od strony wschodniej do Placu Niepodległości przylega Chreszczatyk – najbardziej reprezentacyjna ulica Kijowa.
Nieco dalej natomiast, niedaleko Ławry Peczerskiej, wznosi się niezwykle charakterystyczny Dom z Chimerami, zbudowany z początkiem XX w. przez polskiego architekta Władysława Horodeckiego oraz XIX wieczny gmach Opery kijowskiej projektu Wiktora Schrotera.
Po środku Placu Niepodległości znajduje się Brama Lacka (kijowska), położona po drugiej stronie Złotej Bramy.
Nieopodal Soboru Mądrości Bożej usytuowana jest Złota Brama (Zołoti wrota) – średniowieczna brama wjazdowa do kijowskiego grodu Jarosława. Nazwę tę nosi również znajdujący się w pobliżu teatr oraz stacja kolejowa metra. Budowa jej wzorowana była na Złotej Bramie Konstantynopola. Częściowemu zniszczeniu uległa w roku 1241 podczas najazdu Mongołów. Przez kolejne wieki przechodziła od ruiny aż do zasypania przez władze rosyjskie w roku 1755 tego co pozostało z bramy. W roku 1834 bramę odkopano na nowo, a pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku zrekonstruowano zabytek. W roku 1982 została całkowicie odnowiona.
Ośmielę się twierdzić, że najwspanialszym zabytkiem Kijowa, wpisanym na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO jest Sobór Mądrości Bożej – Sobór Sofijski.
Świątynię tę zakładano za panowania Włodzimierza I Wielkiego 4 listopada 1011 roku. Do XIII wieku była najważniejszą cerkwią miasta, pełniła funkcję katedry biskupiej, w tym metropolitarnej. Po najeździe Tatarów w 1240 roku została zrujnowana i opuszczona. W XVI wieku była już prawie całkowicie zniszczona. W XVII wieku z inicjatywy metropolity Piotra Mohyły cerkiew została odbudowana w stylu barokowym. Dzisiejszy kształt budynku pochodzi w większości z czasów rządów Iwana Mazepy (1687 – 1709). W 1921 roku Narodowa Akademia Nauk Ukrainy utworzyła Komisję ds. Cerkwi Mądrości Bożej, w celu ratowania soboru przed zniszczeniem przez władze, w ramach ateizacji ZSRR. W 1934 roku w ramach akcji zamykania i burzenia świątyń w stolicy Ukrainy, cały zespół klasztorny Mądrości Bożej, razem z drugim głównym monasterem miasta, Ławrą Peczerską zamieniono w muzeum. Rząd komunistyczny zakazał sprawowania liturgii w soborze. Zabrano złote i srebrne przedmioty liturgiczne, carskie wrota, ikony, kadzielnice, świeczniki, szaty i księgi liturgiczne. Pozłocony ikonostas, po zdarciu złota, spalono.
We wrześniu 1941 roku, według świadectw byłego dyrektora sofijskiego muzeum, Oleksego Powstenki, władze próbowały zaminować sobór i wysadzić go w powietrze. Nie zdążyli tego zrobić przed przyjściem wojsk niemieckich. Saperzy niemieccy oczyścili obiekt. W 1943 r. podczas niemieckiej okupacji Kijowa rozgrabiono eksponaty soboru – muzeum, część cennych ikon i archiwum fotograficznego wywieziono do Niemiec. Późniejsza propaganda starannie otaczała milczeniem niszczycielskie działania władzy radzieckiej. W soborze zachowały się pochodzące z XI i XII wieku freski i mozaiki, stworzone przez artystów bizantyjskich i ruskich.
Ławra Peczerska – prawosławny klasztor w Kijowie, siedziba zwierzchnika Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego składa się z Ławry Dolnej i Górnej. W 1990 r. Ławra Peczerska została wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Historia świątyni sięga połowy XI wieku, kiedy w roku 1051 powstał pierwszy monaster z inicjatywy ruchu monastycznego na Rusi, a inicjatorami byli mnisi Antoni i Teodozjusz.
Po zakończonym soborze w Brześciu w dniu 7.10.1596 r., kiedy powstała wiara greckokatolicka, Ławra przeznaczona została do pełnienia funkcji świątyni unickiej. Dopiero w roku 1603 sejm Rzeczpospolitej zwrócił prawosławnym wcześniej zarekwirowany klasztor. Był to klasztor całkowicie drewniany. Rozbudowa klasztoru nastąpiła w drugiej połowie XVII wieku i w wieku XVIII, kiedy to rozbudowano poszczególne zespoły w stylu baroku kozackiego, który cechuje znaczna ilość wieżyczek, zdobnych ścian szczytowych i dekoracji. Freski na ścianach zewnętrznych przedstawiają z reguły postacie z historii kraju i Kościoła.
3 listopada 1941 r. wybuch zniszczył część soboru Zaśnięcia Matki Bożej. Według Słowackiej Kroniki Filmowej eksplozja ta miała miejsce 20 minut po wizycie w Ławrze prezydenta Słowacji Józefa Tiso. Do dziś trwają spory kto był winny zniszczenia – sowieccy partyzanci, którzy zaatakowali kwaterujące tam wojska niemieckie, czy Niemcy.
Po 1991 roku i uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości, władze ukraińskie i niemieckie finansowały odbudowę świątyni.
W roku 2000 metropolita Włodzimierz, zwierzchnik Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej ponownie ją konsekrował.
Teren Górnej Ławry znajduje się pod zarządem państwowym, a budynki w większości służą jako muzea i sale wystawowe.
Dolna Ławra przekazana została pod zarząd Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego.
Należy tutaj wspomnieć, że ukraiński Kościół Prawosławny podległy jest dwom patriarchatom: moskiewskiemu i kijowskiemu. Jest to wyłącznie rozdział administracyjny, który nie wnosi żadnych różnic w pełnieniu liturgii.
Mniejszy od Ławry Peczerskiej, ale jakże okazałym jest Sobór św. Włodzimierza. Budowę soboru zainicjował w 1852 roku metropolita moskiewski Filaret w 900 rocznicę chrztu Rusi Kijowskiej. Pierwszy projekt budynku – monumentalnej cerkwi o trzynastu kopułach wykonał petersburski architekt Iwan Sztrom. Projekt ten zatwierdził car Mikołaj I, jednak z braku pieniędzy stał się niemożliwy do realizacji. Projekt zmodyfikował architekt z Kijowa Pawło Sparro, który usunął z poprzedniego projektu sześć kopuł. Niezadowolony z drugiego projektu metropolita kijowski poprosił Aleksandra Berettiego o wykonanie trzeciego projektu, mieszczącego się w możliwych kosztach i zarazem nadającego świątyni oczekiwany monumentalizm. Beretti zachował siedem kopuł, ale powiększył rozmiary nawy. Prace budowlane postępowały bez problemów do jesieni 1864 roku, kiedy okazało się, że część kolumn wewnątrz obiektu nie wytrzymuje ciężaru dachu. Dwa lata później powstała groźba całkowitego zawalenia się już wybudowanej części soboru. Chociaż Beretti oskarżył robotników budowlanych o niestaranne wykonanie prac, został odsunięty od robót. Budowa stanęła, dopiero interwencja nowego cara Aleksandra II przyczyniła się do jej kontynuacji. Prace budowlane ukończone zostały w roku 1882, a przez następne czternaście lat trwało wykańczanie dekoracji malarskiej we wnętrzu soboru. Na uroczystym poświęceniu świątyni był car Mikołaj II.
Sobór został uszkodzony w czasie wojny polsko – bolszewickiej w 1920 roku, a w czasach radzieckich został zamieniony w muzeum religii i ateizmu, które funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie cerkiew była czynna i całkowicie otwarta dla wiernych i turystów. W roku 1988 odbyły się w niej wielkie uroczystości tysiąclecia chrztu Rusi.
Po upadku ZSRR cerkiew podlega nowo powstałemu Ukraińskiemu Kościołowi Prawosławnemu Patriarchatu Kijowskiemu i wszystkie nabożeństwa w cerkwi odbywają się w języku ukraińskim.
Obiekt utrzymany jest w stylu bizantyjskim. Cerkiew jest sześcioprzęsłowa, zwieńczona siedmioma kopułami. W najwyższym miejscu jej wysokość wynosi 49 metrów.
Wejście do świątyni pokrywają rzeźby z brązu przedstawiające św. Olgę i św. Włodzimierza na niebieskim tle. Wnętrze soboru jest bogato zdobione mozaiką wykonaną przez artystów weneckich.
Przy ulicy Zjazd zwiedziliśmy położoną na wzgórzu piękną – osiemnastowieczną, barokową cerkiew św. Andrzeja. Świątynia została zbudowana z inicjatywy carycy rosyjskiej Elżbiety w latach 1744 – 1753 według projektu Bartolomeo Rastrellego na miejscu wcześniejszej cerkwi Podwyższenia Krzyża Świętego. Według legendy wzgórze to mijał w czasie swojej podróży w 40 r. św. Andrzej i wskazał je jako miejsce, gdzie za sprawą bożą powstanie miasto i wspaniała świątynia.
Cerkiew ma 46 metrów wysokości, 30 długości i 23 szerokości. Wzniesiona jest na planie krzyża, z jedną kopułą główną i czterema wieżyczkami zwieńczonymi mniejszymi kopułami. Wejście do świątyni prowadzi przez czternastometrowe schody. Ze wszystkich stron obiekt zdobią rzędy korynckich pilastrów oraz złocone płaskorzeźby z motywami roślinnymi. Okna cerkwi są okrągłe lub półokrągłe (na poziomie głównej kopuły). Cerkiewny ikonostas wykonali w latach 1754 – 1761 Antropow i Wyszniakow, którzy namalowali również ikony zesłania Ducha Świętego, kazania na górze i Ostatniej Wieczerzy, a na ścianach transeptów malowidła: Wybór wiary przez księcia Włodzimierza i Nauczanie Scytów przez apostoła Andrzeja.
W 1892 roku uderzenie pioruna zniszczyło część cerkiewnego wyposażenia, odrestaurowanego po 1963 r. na podstawie oryginalnych projektów Rastrellego. Wcześniej, od 1958 r., obiekt zamieniono na muzeum, które to funkcję pełnił przez 50 kolejnych lat. W latach 1978 – 1979 miała miejsce częściowa restauracja cerkwi. Ponowny remont został przeprowadzony w latach 1992 – 2000.
Zwiedzających do Kijowa przyciągają niesamowicie piękne zabytki w postaci cerkwi obrządku prawosławnego. Każdy turysta ma okazję podziwiać ich nieprzeciętnie wyeksponowane architektonicznie bryły, fasady z niezliczona ilością płaskorzeźb, mozaiki, fresków. A wnętrza świątyń posiadają przebogato złocone ikonostasy, ołtarze boczne z wizerunkami świętych, obrazy najcenniejszych malarzy bizantyjskich, łacińskich, rosyjskich, flamandzkich oraz malowidła z dziejów historii i kościoła.
Czas przeznaczony na zwiedzanie poszczególnych świątyń był w każdym przypadku zbyt krótki, aby można było dokładnie utrwalić w pamięci ich wystrój (był zakaz fotografowania i kamerowania), dlatego chętnie odwiedziłbym je po raz drugi.
Po tak intensywnym zwiedzaniu cerkwi udaliśmy się do Parku Chwały, gdzie usytuowany jest monumentalny Memoriał Pamięci Ofiar Wielkiego Głodu na Ukrainie w latach 1932 – 1933. Źródła podają, iż w wyniku sztucznie spreparowanego przez Józefa Stalina i jego wiernych towarzyszy, z głodu zmarło 5,5 – 6,0 mln istot ludzkich.
Pomnik przedstawia żelbetowe iglice o wysokości ok. 35 m, a poniżej na bazie stoi kilkuletnia, bardzo smutna i wychudzona dziewczynka. Przy alejce prowadzącej do pomnika rozmieszczone są głazy kamienne symbolizujące bochenki chleba.
Nieopodal też w podziemiu znajduje się muzeum poświęcone tej tragedii Narodu ukraińskiego za to, że głównie chłopi ukraińscy opieszale wywiązywali się z obowiązku „kontygentu” tj. obowiązkowych dostaw zboża, ziemniaków i innych płodów rolnych dla państwa sowieckiego. Zważywszy to, że lata były suche, nieurodzajne i chłopi chcieli zgromadzone zapasy przeznaczyć dla wyżywienia własnych rodzin.
Po przejściu kilkudziesięciu metrów dotarliśmy do brzegu Dniepru. Na przeciwległym brzegu rozpościera się Park Zwycięstwa na terenie którego znajduje się Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej z ogromnym, ponad 100 metrowym pomnikiem Matki Ojczyzny dzieła Jewgienija Wuczeticza.
Na koniec pobytu w Kijowie udaliśmy się na ulicę Bankową, gdzie znajdują się budynki obecnego Prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza. Zwiedzanie ograniczone było do obejrzenia wewnętrznego dziedzińca i fasady szeregowo usytuowanego kompleksu budynków administracji. Niebywałą atrakcją dla uczestników wycieczki było zrobienie sobie zdjęcia pod główną tablicą z napisem „Prezydent Ukrainy”.
Eugeniusz Kosak
