Księżna Izabela Czartoryska (Gabriela Pauszer - Klonowska „Pani na Puławach”)
02.01.2018
Księżna Izabela Czartoryska (Gabriela Pauszer - Klonowska „Pani na Puławach”)
Godną polecenia lekturą jest książka o barwnym życiu sławnej na przełomie XVIII i XIX wieku kobiety, nie tylko w Polsce. Książka jest oparta na materiale zaczerpniętym z archiwów krajowych i zagranicznych.
Księżna Izabela z Flemmingów żyła w latach 1746 -1835, będąc niemal ikoną swojej epoki. Identyfikowano ją na ogół z symbolem „Matki - Ojczyzny”, ponieważ była kobietą bardzo wpływową, jeśli chodzi o losy kraju. Zapisała się w dziejach Polski jako patronka Kościuszki i postępowych reformatorów z okresu Sejmu Czteroletniego. W jej życiorysie odnajdujemy również sprzeczności, ponieważ obok wzniosłych cech potrafiła postępować ekscentrycznie, popełniając błędy. Wdawała się w skandaliczne romanse o europejskim zasięgu. Lubiła maskaradę, przebieranki, demonstrację i teatralizację, co było modą w XVIII wieku.
Była ulubienicą spokrewnionego z nią przyszłego króla Stanisława Zygmunta Poniatowskiego, który zresztą cieszył się powodzeniem u wszystkich dam otaczających jego dwór. Izabela potrafiła przejechać saniami całą Europę, przebywając w Holandii, aby na chwilę zjawić się w reducie warszawskiej na balu i szepnąć słówko uwielbienia przyszłemu królowi Stanisławowi Augustowi. Przyszły mąż Izabeli z Flemingów książę Adam Jerzy Czartoryski pochodził ze znakomitego rodu, był bardzo wykształcony i obyty w świecie towarzyskim. Dla młodej małżonki był mentorem i towarzyszem wielu podróży, doświadczonym przewodnikiem w świecie kultury i literatury. Izabela była od swojego męża o wiele młodsza i tak naprawdę każde z nich żyło osobnym życiem. Zbliżyły ich dramatyczne wydarzenia w Polsce związane z rozbiorami. Oboje byli bardzo wpływowymi osobami, z którymi liczono się w stosunkach dyplomatycznych na arenie europejskiej. Książę Adam był nawet poważnym kandydatem na króla w Polsce, ale przez swoją lekkomyślność i niestosowne jak na wyzwanie dramatycznej chwili w Polsce zajęty był teatrem. Księżna Izabela nie była ładna, ale za to bardzo dostojna i elegancka.
Portrety obojga księstwa można obejrzeć w muzeum w Puławach. Do posiadłości Czartoryskich należały takie majątki jak: Wołczyn (obecnie na Ukrainie), Brzeżany (pogranicze białorusko - litewskie), Czartorysk (skąd wywodzi się ród litewski Czartoryskich), Sieniawa (niedaleko Rzeszowa, obecnie zespół pałacowo- parkowy), Puławy, Wilanów.
Warto poznać historię nie należących już do Polski - Wołczyna i Brzeżan, z których to wielkich warowni nic już dzisiaj nie zostało. Do Wołczyna sprowadzono z Leningradu w 1938 roku szczątki ostatniego króla Polski, a po wojnie zostały one sprofanowane, tak jak tamtejszy kościół. W Wołczynie kwitło życie kulturalne, w otoczeniu dworu, do którego sprowadzano uczonych z zagranicy, malarzy, literatów. Tutaj wychowywała się też jako panna Izabela Czartoryska pod okiem babki Eleonory z Waldsteinów, żony Michała Czartoryskiego. Wołczyn należał do stryja pana młodego a dziadka Izabeli Michała Fryderyka Czartoryskiego (jego bratem był August Aleksander, a siostrą Konstancja matka przyszłego króla).
Warto poznać dzieje księżnej po ślubie z księciem Adamem, pierwsze lata spędzone na zamku w Oleszycach, późniejsze lata spędzone w Warszawie, gdzie stworzyła letnią rezydencję - Powązki. Podczas insurekcji kościuszkowskiej rezydencja ta została zniszczona. Czartoryscy przenieśli się do Puław, zwanych „polskimi Atenami”, gdzie po rozbiorach kwitło życie narodowe i kulturalne. Tam Izabela stworzyła Świątynię Sybilli, będącą panteonem pamiątek polskiego oręża i dziejów rodu. Warto zapoznać się z dalszymi losami potomków księcia Adam i Izabeli -Adama Jerzego Czartoryskiego, Władysława, Adama Ludwika, Augustyna. Wiele wzruszeń i ciekawostek dostarczą też materiały ukazujące dzieje rodu na emigracji, koligacje małżeńskie, ostatnie chwile życia, pamiątki zgromadzone przez tę znacząca Polsce rodzinę.
dr Maria Badaszczuk
