Romantyzm w sztuce

23.02.2015

Romantyzm  w sztuce

      Po raz kolejny słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Tomaszowie Lubelskim spotkali się z dr Elżbietą Matyaszewską, która prowadzi cykl wykładów z dziedziny historii sztuki. Tym razem był to wykład „Romantyzm w sztuce”

      W dziejach sztuki romantyzm stanowił ostatnią fazę neoklasycyzmu, a jego początki sięgają końca XVIII wieku. W całej Europie trwał niemal do połowy wieku XIX.  Jego głównymi założeniami były: dążenie do wolności w wielu sferach życia, fascynacja siłami natury,  przeciwstawienie człowieka potędze czasu i śmierci oraz podkreślanie odrębności cywilizacyjnych i narodowych. W plastyce zakładał całkowitą swobodę twórczą, odrzucającą ograniczenia wynikające zarówno z nakazów rozumu, jak i wypracowane wcześniej kanony oraz wielowiekową tradycję. Mimo iż romantyzm nie wykształcił jednolitych cech stylistycznych, powstałe wówczas dzieła cechuje nie tylko wspólna postawa artystów wobec rzeczywistości, ale też podobieństwo tematów realizowanych w różnych kręgach kulturowych. Wśród powtarzających się motywów znalazły się między innymi nawiązywanie do przeszłości jako wyraz tęsknoty za dawnym porządkiem, całkowicie zburzonym przez rewolucję francuską oraz nobilitacja czasów średniowiecznych jako epoki tajemniczej i uduchowionej. Popularne były też dzieła ilustrujące rycerską przeszłość oraz gloryfikujące czasy panowania królów. W tym ostatnim nurcie mieściły się również obrazy zaliczane do malarstwa just milieu, zasadniczo ukazującego dworskie życie w formie anegdoty historycznej. Zapoczątkował je francuski malarz Paul Delaroche, wywierając następnie wpływ na wielu romantycznych malarzy europejskich. W ramach zainteresowania historią własnego narodu i kraju mieściło się również ilustrowanie przez artystów wydarzeń im współczesnych, a także wielkich katastrof  i kataklizmów.  Tematem podejmowanym przez niemal wszystkich artystów romantycznych były czasy napoleońskie – początkowo gloryfikowano Napoleona I Bonapartego jako samotnego bohatera-zwycięzcę, by w późniejszym okresie pokazać też negatywne skutki wojen przez niego prowadzonych. Takie obrazy malowali np.  Jaques-Louis Davide i Theodore Gericault.

      Przedmiotem szczególnego zainteresowania artystów okresu romantyzmu była natura, co wynikało nie tylko z dostrzeżenia i zaakceptowania jej potęgi i nieprzewidywalności, ale też z odkrycia samego pejzażu i jego naturalnego piękna. W takim ujęciu malowali go na przykład John Constable i William Turner, romantycy angielscy, którzy potrafili oddać nastrojowość widoku oraz nierealność form w przesyconym światłem powietrzu. Odmienny typ malarstwa pejzażowego stworzyli romantycy niemieccy - dla nich przyroda była nie tylko potężna i wzniosła (widoki gór, pejzaże morskie), ale też dodatkowo miała stanowić dowód na obecność pierwiastka boskiego. Odkrycie i podkreślenie sakralności natury było zasługą m.in. Caspara Davida Friedricha, który z krajobrazu uczynił obiekt duchowej kontemplacji.

      Do istotnych tematów zaliczał się także świat Orientu, tym bardziej, że wielu artystów podróżowało wówczas na Bliski Wschód i do Afryki Północnej, by samemu doświadczyć owej egzotyki i następnie ukazać ją w swoich obrazach. Z upodobaniem malowano więc pełne ekspresji sceny rodzajowe obrazujące codzienne życie mieszkańców Wschodu oraz ukazujące zmysłową atmosferę tajemniczych, bliskowschodnich haremów.  Kompozycje o takiej tematyce malowali między innymi Eugene Delacroix i Jean-Auguste-Dominique Ingres.

      Równie ważny dla romantycznych twórców był świat nierealny, baśniowy, czerpiący inspiracje z rodzimych legend i ludowych podań, a także obszar skrywanych fantazji i niespełnionych marzeń. Tematem samym w sobie stawały się stany emocjonalne człowieka i jego duchowe zmagania w konfrontacji z  otaczającą rzeczywistością.

      Sztuka romantyczna w Polsce przybrała nieco inne oblicze.  Sytuacja polityczna i utrata niepodległości sprawiły, że rodzimi artyści znacznie więcej uwagi poświęcili zagadnieniom historycznym, przypominając czasy chwały narodowej i obrazując sceny walki za ojczyznę. Tworzyli dzieła o charakterze alegorycznym, ukrywając w symbolicznych scenach elementy polskiego mesjanizmu i tęsknotę za niepodległą ojczyzną. Gloryfikowali zrywy narodowościowe  i udział Polaków w kampaniach napoleońskich. Malując wszystkie te kompozycje, podporządkowywali je jednak podstawowym zasadom sztuki romantycznej, przedkładając dynamikę kompozycyjną nad akademickie, ustalone schematy oraz wprowadzając zamierzoną nastrojowość. Wśród polskich twórców romantycznych wymienić należy Piotra Michałowskiego, Józefa Simmlera, Henryka Rodakowskiego, Artura Grottgera czy Wojciecha Kornelego Stattlera. 

      Architektura okresu romantyzmu kojarzona jest głównie z neogotykiem i innymi neostylami, będącymi efektem panującego w całym XIX stuleciu historyzmu. Popularne były też tzw. ogrody angielskie o nieregularnym planie, z licznymi pawilonami i sztucznymi ruinami. W zakresie sztuki użytkowej romantyzm utożsamiano głównie z biedermeierem, czyli mieszczańskim stylem popularnym szczególnie w latach 1815-48.  Wyjątkowym zjawiskiem w polskiej sztuce romantycznej była tzw. „czarna biżuteria”, wykonywana z patynowanego na czarno żelaza, drewna, czy końskiego włosia i noszona na znak żałoby narodowej po upadku powstania styczniowego.

      Wykład wzbudził ogromne zainteresowanie słuchaczy. Świadczą o tym pytania skierowane do dr E. Matyaszewskiej. Na każde z nich odpowiedź była wyczerpująca, poparta przykładami.

      Wykłady z historii sztuki będą kolejnych semestrach roku akademickiego.

EM